WPROWADZENIE HISTORYCZNE 1949-1955

Po pierwszych latach powojennych, które z jednej strony charakteryzował terror wobec ludzi uznawanych przez komunistów za przeciwników, z drugiej tolerowanie istnienia przez krótki czas opozycyjnych partii czy gazet, nadszedł czas nazywany stalinizmem. W okresie tym nastąpiła sowietyzacja Polski, która wówczas była najbliżej pełnej realizacji wzorca państwa totalitarnego z jedną oficjalnie dominującą ideologią, monopolistyczną masową partią rządzącą (kierowaną przez otoczonego kultem przywódcę), monopolem władz na środki masowego przekazu, gospodarkę oraz z systemem policyjnym opartym na strachu i przemocy.

Okres stalinowski charakteryzowało całkowite podporządkowanie życia społecznego dominującej ideologii komunistycznej. Nastąpiła wówczas przebudowa społeczna i gospodarcza opierająca się m.in. na nacjonalizacji przemysłu, centralnym sterowaniu gospodarką planową, kolektywizacji rolnictwa. Polska stała się krajem niemal całkowicie zamkniętym na Zachód. W porównaniu z pierwszymi latami powojennymi, kiedy komuniści unikali jednoznacznych ataków na Kościół, i w tej sprawie nastąpiła radykalna zmiana. Księża coraz częściej byli poddawani represjom, czego kulminacją było internowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego.

Okres stalinowski dla Warszawy – obok terroru i represji obecnych w całej Polsce – oznaczał również kulminację procesu jej odbudowy i realizację takich przedsięwzięć, jak budowa Pałacu im. Józefa Stalina, Stadionu Dziesięciolecia, Trasy W-Z oraz socrealistycznych monumentalnych budynków Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Wydarzeniem o dużym znaczeniu dla warszawiaków był zorganizowany w stolicy Polski V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów. Na ulicach pojawili się kolorowo ubrani, swobodnie zachowujący się młodzi ludzie z całego świata. Dla wielu mieszkańców zamkniętego na świat kapitalistyczny komunistycznego państwa to był kontakt z inną rzeczywistością.

Jednym z bardziej znaczących wydarzeń tych czasów, które miały miejsce na Mazowszu, była Pierwsza Konferencja Metodologiczna Historyków Polskich w Otwocku. Miała ona kluczowe znaczenie dla stalinizacji polskiej historiografii. Wówczas odgórnie narzucono marksizm jako ideologię, w myśl której prowadzone miały być badania. Analogiczne procesy dotyczyły wówczas innych nauk, również kultury i sztuki.

KALENDARIUM

1949

8 stycznia – utworzenie w Moskwie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

4 kwietnia – powstanie NATO

5 listopada – Konstanty Rokossowski został marszałkiem Polski

27 listopada – utworzenie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego

1950

14 kwietnia – podpisanie porozumienia między władzami a Episkopatem Polski

21 lipca – uchwalenie planu sześcioletniego

1951

2 sierpnia – aresztowanie Władysława Gomułki w związku z oskarżeniem o odchylenia nacjonalistyczno-prawicowe

28 grudnia 1951–12 stycznia 1952 – Pierwsza Konferencja Metodologiczna Historyków Polskich w Otwocku

1952

22 lipca – przyjęcie stalinowskiej konstytucji; zmiana nazwy państwa z Rzeczypospolitej Polskiej na Polską Rzeczpospolitą Ludową.

1953

5 marca – śmierć Józefa Stalina

marzec – przejęcie „Tygodnika Powszechnego” przez PAX

17 września – Nikita Chruszczow został I sekretarzem KC KPZR

25 września – internowanie prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego

5 grudnia – ucieczka z Polski Józefa Światły, wicedyrektora Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego

1954

28 września – pierwsza audycja w Radiu Wolna Europa, w której Józef Światło opowiadał o kulisach sprawowania władzy przez komunistów w Polsce

7 grudnia – likwidacja Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego; powstały wówczas Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

1955

15 maja – utworzenie Układu Warszawskiego

7 grudnia – rozwiązanie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i powołanie w jego miejsce Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego

lipiec–sierpień – V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów zorganizowany w Warszawie