Wprowadzenie historyczne 1980-1981

We wrześniu 1980 roku w całej Polsce trwały jeszcze strajki. Nie zmieniło sytuacji odwołanie E. Gierka z funkcji I sekretarza. Tymczasem przedstawiciele wszystkich MKSów podjęli decyzję o utworzeniu jednolitego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, który swą nazwę zaczerpnął od biuletynu informacyjnego wychodzącego w czasie strajku w Stoczni Gdańskiej. Władze zaskoczone masowym charakterem ruchu związkowego usiłowały utrudnić jego zarejestrowanie, lecz strajk ostrzegawczy ujawnił determinację Związku. 10 listopada został on formalnie zarejestrowany. Zaniepokojone kierownictwo partyjne w tajemnicy zleciło przygotowanie planów wprowadzenia w Polsce stanu wojennego.

Kolejne miesiące dowiodły, że „Solidarność” nie da się wtłoczyć w ramy socjalistycznego systemu. Nie było to na rękę władzom, które wciąż borykały się z katastrofalnym stanem gospodarki, będąc jednocześnie pod presją groźby interwencji ze strony ZSRR i jego sojuszników. Nieprzypadkowo w marcu 1981 roku rozpoczęły się na terenie Polski manewry wojsk Układu Warszawskiego. W tym samym miesiącu doszło do prowokacji – w Bydgoszczy funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa pobiły trzech działaczy „Solidarności”. Związek zażądał ukarania winnych i przeprowadził ogólnokrajowy strajk ostrzegawczy. W odpowiedzi ogłoszono przedłużenie manewrów na czas nieokreślony. Narastający konflikt, podsycany przez propagandę partyjną, zażegnany został w wyniku zawarcia kompromisu. Spotkało się to z krytyką niektórych działaczy związkowych, którzy uważali, że z obecną władzą nie należy negocjować czy iść na ustępstwa. Otoczenie Lecha Wałęsy uważało natomiast, że swe osiągnięcia „Solidarność” zawdzięcza unikaniu otwartej walki. Planowano zresztą zmusić władze do daleko idących reform, co pośrednio wynikało z rozczarowania ustaleniami IX Zjazdu PZPR, który odbył się w lipcu i nie przyniósł konkretnych rozwiązań dramatycznie pogarszającej się sytuacji gospodarczej.

Społeczeństwo swe nadzieje pokładało w „Solidarności” – związku, który sam tworzyło, mając we wrześniu 1981 roku 9,5 miliona członków. W tym to miesiącu odbyła się pierwsza część I Walnego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”, na którym ujawniły się wewnętrzne konflikty. Uchwalono też, częściowo przez zaskoczenie, ”Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej”. Druga tura przyniosła zwycięstwo w wyborach na przewodniczącego Lechowi Wałęsie, a także zaowocowała przedstawieniem programu Związku. Stawiał on na szeroko pojętą samorządność i postulował odejście od gospodarki nakazowo-rozdzielczej oraz powierzanie stanowisk kierowniczych według kompetencji, a nie przynależności partyjnej. Władze partyjno-państwowe słusznie odebrały ten program jako zagrożenie dla siebie, a sam Związek jako konkurenta do objęcia władzy. Podczas październikowego plenum KC PZPR gen. Wojciech Jaruzelski został wybrany na I sekretarza. Wcześniej, w lutym, objął on tekę premiera, więc teraz skupiał władzę państwową i partyjną w jednym ręku. Od września, kiedy zameldowano mu o gotowości do wprowadzenia stanu wojennego, czekał tylko na właściwy moment. Ostateczną decyzję podjął 12 grudnia 1981 roku.

kalendarium

1980

01 września Przekształcenie MKS w Gdańsku, Szczecinie i Wrocławiu w Międzyzakładowe Komitety Założycielskie wolnych związków zawodowych.

Wrzesień Powolne wygaszanie fali strajków. Powstawanie MKZ w całej Polsce.

03 września Podpisanie przez Komisję Rządową porozumień z MKS w Jastrzębiu.

04 września Powstanie w Ursusie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Mazowsze” z przewodniczącym Zbigniewem Bujakiem.

05 -06 września Pierwsza część VI plenum KC PZPR, na którym E. Gierka zastąpił na stanowisku I sekretarza Stanisław Kania.

07 września Spotkanie L. Wałęsy z kardynałem Wyszyńskim.

10 września Powstanie w Warszawie NSZZ Pracowników Nauki, Techniki i Oświaty.

11 września Podpisanie przez Komisję Rządowa porozumień z Międzyzakładowym Komitetem Robotniczym w Hucie Katowice.

17 września Spotkanie w Gdańsku przedstawicieli MKS i MKR z całego kraju. Decyzja o zarejestrowaniu się jako jeden związek zawodowy: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Utworzenie Krajowej Komisji Porozumiewawczej. Wybór Lecha Wałęsy na przewodniczącego.

21 września Złożenie w sądzie wniosku o rejestrację „Solidarności” wraz ze statutem związku. Utworzenie Komitetu Założycielskiego NZSZZ Rolników Indywidualnych.

23 września Aresztowanie założyciela KPN Leszka Moczulskiego.

03 października Jednogodzinny strajk ostrzegawczy w całej Polsce.

04 – 06 października Druga część VI plenum KC PZPR z dalszymi zmianami personalnymi na szczytach władzy.

09 października Przyznanie literackiej nagrody Nobla Czesławowi Miłoszowi.

18 – 19 października Powołanie Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

18 -21 października Spotkania L. Wałęsy i grupy czołowych działaczy NSZZ „Solidarność” ze związkowcami w Krakowie, Nowym Targu, Nowym Sączu, Tarnowie, Jastrzębiu, Katowicach i Częstochowie.

22 października Polecenie opracowania w tajemnicy wstępnych planów wprowadzenia stanu wojennego, wydane przez Wojciecha Jaruzelskiego.

24 października Zarejestrowanie NSZZ „Solidarność” z nieuzgodnionymi zmianami w statucie. Zapowiedź strajku generalnego.

27 października Powołanie w Toruniu Komisji Konsultacyjno – Porozumiewawczej Organizacji Partyjnych, przejaw oddolnych inicjatyw członków PZPR.

29 -31 października Zjazd Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, na którym wybrano nowe władze.

30 października Wizyta St. Kani w Moskwie w celu spotkania z L. Breżniewem.

Październik/listopad Spotkania przedstawicieli KKP NSZZ „Solidarność” i rządu.

09 listopada Komunikat TASS (radzieckiej agencji informacyjnej) o planowaniu na terenie Polski manewrów wojskowych.

10 listopada Uchylenie przez Sąd Najwyższy poprawek w statucie NSZZ „Solidarność” – ostateczne formalne zarejestrowanie związku. Odwołanie strajku generalnego.

21 listopada Aresztowanie pracowników poligrafii Regionu Mazowsze za ujawnienie tajnego okólnika Prokuratora Generalnego, dotyczącego sposobów zwalczania opozycji.

24 listopada Strajk protestacyjny w Ursusie, a w dniach następnych w innych miastach Polski.

29 listopada Uwolnienie aresztowanych.

03 grudnia Zapowiedź na terenie Polski manewrów wojskowych państw Układu Warszawskiego „Sojuz 80” od 08 grudnia.

04 grudnia Dramatyczny apel KC PZPR, akcentujący groźbę interwencji zbrojnej w Polsce. Odlot ścisłego kierownictwa partii do Moskwy.

05 grudnia Narada państw Układu Warszawskiego, na której L. Breżniew odrzucił plan interwencji militarnej w Polsce.

16 grudnia Obchody dziesiątej rocznicy Grudnia w Gdańsku z udziałem władz państwowych, kierownictwa „Solidarności” i przedstawicieli Kościoła. Odsłonięcie Pomnika Poległych Stoczniowców.

17 grudnia Obchody dziesiątej rocznicy Grudnia w Gdyni i Szczecinie.

1981

02 stycznia – 18 lutego Okupacja urzędów w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych przez rolników, żądających rejestracji własnych związków.

15 stycznia Wizyta delegacji „Solidarności” z Wałęsą u Jana Pawła II.

21 stycznia – 17 lutego Zakończony powodzeniem strajk studentów w Łodzi, a następnie w Poznaniu, Warszawie i Krakowie z żądaniem uznania legalności Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

11 lutego Powołanie W. Jaruzelskiego na premiera. Apel o „90 spokojnych dni”. Początek zmian kadrowych w rządzie, co z czasem doprowadziło do zwiększonego udziału przedstawicieli wojska w administracji państwowej.

08 – 09 marca Powołanie do życia na zjeździe w Poznaniu NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”.

10 marca Spotkanie L. Wałęsy z W. Jaruzelskim w sprawie m. in. reglamentacji mięsa.

16 marca Rozpoczęcie strajku okupacyjnego Wojewódzkiego Komitetu ZSL w Bydgoszczy przez rolników, żądających rejestracji NSZZ RI „Solidarność”. Początek manewrów wojsk Układu Warszawskiego „Sojuz 81” na terenie Polski.

19 marca Interwencja MO podczas sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy zakończona pobiciem delegatów „Solidarności” Regionu Bydgoskiego przez funkcjonariuszy MSW.

20 marca Komunikat Prezydium KKP NSZZ „Solidarność” z żądaniem wyjaśnienia zajścia i ukarania sprawców.

23 – 24 marca Posiedzenie KKP, na którym zarządzono przeprowadzenie 4-godzinnego powszechnego strajku ostrzegawczego 27marca, a w wypadku niepowodzenia strajku generalnego od 31 marca.

24 marca Komunikat o bezterminowym przedłużeniu manewrów „Sojuz 81”.

27 marca Ostrzegawczy protestacyjny strajk generalny, w którym udział wzięło około 14 milionów osób.

30 marca Rozmowy przedstawicieli „Solidarności” z rządem, zakończone kompromisem zwanym „ugodą warszawską”. Odczytanie w telewizji przez Andrzeja Gwiazdę komunikatu o zawarciu kompromisu i odwołaniu strajku.

31 marca – 01 kwietnia Debata KKP, ujawniająca podziały w kierownictwie Związku.

01 kwietnia Wprowadzenie kartek na mięso.

03 kwietnia Wydanie pierwszego numeru „Tygodnika Solidarność” pod redakcją T. Mazowieckiego.

07 kwietnia Zakończenie manewrów „Sojuz 81”.

22 kwietnia Wprowadzenie kartek na masło, mąkę, ryż i kaszę.

12 maja Zarejestrowanie NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”.

13 maja Zamach w Rzymie na papieża Jana Pawła II.

25 maja Marsze w całym kraju w obronie więźniów politycznych.

27 maja „Złota Palma” na festiwalu w Cannes dla filmu „Człowiek z żelaza” Andrzeja Wajdy.

28 maja Śmierć prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego. Jego następcą w lipcu został arcybiskup Józef Glemp.

01 czerwca Wprowadzenie kartek na mleko w proszku, kaszę manną i proszek do prania dziecięcych.

11 czerwca Opublikowanie w prasie polskiej listu KC KPZR do KC PZPR, będącego otwartym przejawem mieszania się ZSRR w wewnętrzne sprawy PRL.

Czerwiec Obchody piątej rocznicy strajków w Radomiu i Ursusie, a także dwudziestej piątej rocznicy poznańskiego Czerwca.

14 – 21 lipca Obrady w Warszawie IX Nadzwyczajnego Zjazdu PZPR, na którym zaszły duże zmiany kadrowe w kierownictwie partii, I sekretarzem został ponownie Stanisław Kania.

23 lipca Zapowiedź ograniczenia kartkowych przydziałów mięsa i podwyżki cen żywności.

27 lipca Polska premiera „Człowieka z żelaza” A. Wajdy.

31 lipca Uchwalenie przez Sejm ustawy o cenzurze.

02 września Umorzenie śledztwa w sprawie pobicia działaczy „Solidarności” w Bydgoszczy.

05 – 10 września Pierwsza część I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku w hali „Olivia”, na którym 08 września uchwalono „Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej”.

13 września Zebranie Komitetu Obrony Kraju, na którym zameldowano o gotowości wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.

26 września – 07 października Druga część I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”, podczas którego m.in. przewodniczącym został wybrany Lech Wałęsa, opracowano program Związku, a także ogłoszono rozwiązanie KSS „KOR”.

06 października Podjęcie przez rząd decyzji o przedłużeniu służby żołnierzom, mającym odejść do cywila.

18 października Objęcie stanowiska I sekretarza przez gen. W. Jaruzelskiego.

24 października Powołanie przez rząd Wojskowych Terenowych Grup Operacyjnych.

28 października Ogólnopolski godzinny strajk ostrzegawczy.

04 listopada Spotkanie prymasa J. Glempa, Lecha Wałęsy i gen. W. Jaruzelskiego.

05 grudnia Upoważnienie przez Biuro Polityczne KC PZPR gen. W. Jaruzelskiego do wprowadzenia w Polsce stanu wojennego.

11 – 13 grudnia Obrady w Warszawie Kongresu Kultury Polskiej, przerwane rano 13 grudnia.

11 – 12 grudnia Obrady w Gdańsku Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”.

12 grudnia Wydanie przez gen. W. Jaruzelskiego rozkazu o wprowadzeniu stanu wojennego. Zablokowanie wieczorem połączeń telekomunikacyjnych i rozpoczęcie aresztowań przywódców „Solidarności”, a także działaczy opozycji, intelektualistów oraz osób z poprzedniej ekipy władzy.